عرضه پول، به مجموع پول نقدی که افراد در اختیار دارند و همچنین معادل‌های نقدی آن مثلا سپرده جاری که در بانک‌ها است اشاره دارد. به طور کلی این مفهوم به نقدینگی اقتصاد مربوط میشود. احتمالا بارها در اخبار درباره افزایش نقدینگی شنیده‌اید. آیا می‌دانید ارتباط بین نقدینگی با تورم چیست؟ در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی مفهوم عرضه نقدینگی، فرمول‌های مرتبط با آن، تغییرات عرضه نقدینگی در ایران و موضوعات مشابه به زبانی ساده بپردازیم.
عرضه پول چیست؟
عرضه پول به مجموع تمام واحدهای پولی و دارایی‌های نقدی که در یک کشور در یک زمان مشخص وجود دارد اطلاق میشود. این موضوع شامل پول نقدی است که در دست مردم قرار دارد. طبیعتا سپرده‌هایی که در بانک‌ها نگهداری میشود نیز با این موضوع ارتباط دارند.
دولت‌ها برای کنترل و تنظیم عرضه نقدینگی در اقتصاد از ابزارهایی مانند بانک مرکزی یا خزانه‌داری استفاده می‌کنند. این نهادها با انتشار اسکناس، سکه و سیاست‌های پولی و نظارتی میزان پول در گردش را تنظیم می‌کنند تا به حفظ ثبات اقتصادی کمک کنند و به تغییرات اقتصادی پاسخ دهند.
چطور حجم پول محاسبه میشود؟
تا به حال به این فکر کرده‌اید که حجم پول در گردش چیست؟ برای محاسبه حجم پول در یک اقتصاد، از مجموعه‌ای از منابع مالی استفاده میشود که به صورت معمول به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند. این دسته‌ها شامل موارد زیر هستند.
پول نقد
این مورد شامل اسکناس‌ها و سکه‌هایی است که در دست مردم قرار دارد و برای انجام معاملات روزمره استفاده میشود. پول نقد ساده‌ترین و ملموس‌ترین بخش از حجم پول است.
سپرده‌های دیداری
این نوع دارایی شامل پول‌هایی است که در حساب‌های جاری بانک‌ها نگهداری میشود و قابلیت برداشت را از طریق دسترسی نقدی یا چک دارد. این سپرده‌ها به راحتی به پول نقد تبدیل می‌شوند و به همین دلیل بخشی از محاسبه حجم پول به شمار می‌آیند.
حساب‌های پس‌انداز
این حساب‌ها پول‌هایی را که به طور معمول برای مدت‌زمان طولانی‌تر در بانک‌ها نگهداری میشود، شامل می‌شوند. اگرچه این پول‌ها به راحتی و سریعا به پول نقد تبدیل نمی‌شوند اما در نهایت قابلیت تبدیل به پول نقد را دارند؛ بنابراین در محاسبه حجم پول لحاظ می‌شوند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری به افراد این امکان را می‌دهند که در مواقعی به اندازه سپرده خود، چک صادر کنند. این ویژگی باعث میشود که این صندوق‌ها نیز به عنوان بخشی از حجم پول در نظر گرفته شوند.
مطالعه مقاله بازار اوراق قرضه یا بازار بدهی چیست؟ پیشنهاد میشود.
معیارهای اندازه گیری حجم پول
تا اینجای مقاله نکات مفیدی در مورد عرضه پول را بررسی کردیم. برای اندازه‌گیری حجم پول در یک اقتصاد، از معیارهای مختلفی استفاده میشود که هر کدام محدوده خاصی از دارایی‌ها را در بر می‌گیرند. این معیارها به ترتیب از کمترین به بیشترین، شامل موارد زیر هستند:
- شاخص M0: این معیار شامل تمام اسکناس‌ها و سکه‌هایی است که در دست مردم قرار دارد. این مقدار نمایانگر ساده‌ترین و ملموس‌ترین بخش از حجم پول است.
- شاخص M1: این دسته شامل پول نقد (اسکناس و سکه‌ها) و همچنین سپرده‌های دیداری میشود که شامل حساب‌های جاری و چک‌های مسافرتی هستند. به عبارت دیگر، M1 شامل پولی است که به راحتی و به سرعت می‌تواند برای انجام معاملات مورد استفاده قرار گیرد.
- شاخص M2: این معیار علاوه بر آنچه در M1 وجود دارد، موجودی حساب‌های پس‌انداز، حساب‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و سپرده‌های کوتاه‌مدت را نیز در بر می‌گیرد. M2 نمایانگر حجم پولی است که به راحتی قابل تبدیل به نقد است اما میزان دسترسی به آن نسبت به M1 کمتر است.
- شاخص M3: این معیار شامل تمام اجزای M2 به اضافه سپرده‌های بلندمدت، قراردادهای بازخرید اوراق بهادار و موجودی حساب‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک موسسات دولتی میشود. M3 دارای وسعت بیشتری از نقدینگی و اقتصاد است. این مورد شامل دارایی‌هایی است که قابلیت کمتری برای تبدیل به پول نقد را دارند.
در کشورهای مختلف، معیارهای دیگری مانند MB و MZM نیز ممکن است برای اندازه‌گیری حجم پول مورد استفاده قرار گیرند. اما M1 و M2 معمولا به عنوان معیارهای اصلی برای تحلیل نقدینگی و وضعیت اقتصادی مورد توجه قرار می‌گیرند.
مطالعه مقاله رشد اقتصادی چیست؟ پیشنهاد میشود.
فرمول عرضه پول
فرمول عرضه پول به وسیله جمع‌آوری مقادیر اسکناس، سکه‌ها و سپرده‌های دیداری به دست می‌آید. همان‌طور که در بخش قبلی توضیح داده شد، حساب‌های پس‌انداز (سپرده‌های غیر دیداری) و دیگر موارد مشابه نیز می‌توانند در محاسبه عرضه نقدینگی مورد استفاده قرار گیرند. هر کشور ممکن است برای محاسبه میزان عرضه نقدینگی، از مقادیر مختلفی استفاده کند و روش‌های متفاوتی را به کار گیرد.
رابطه عرضه پول و تورم در اقتصاد
به طور کلی، میان عرضه پول و تورم یک رابطه وجود دارد به این صورت که با افزایش عرضه پول، نرخ تورم نیز بیشتر میشود. عرضه پول یکی از عوامل اقتصادی است که بانک‌های مرکزی در سراسر دنیا از آن برای تعیین سیاست‌های پولی استفاده می‌کنند.
رابطه عرضه پول و نرخ بهره در اقتصاد
رابطه بین عرضه پول و نرخ بهره یکی از اصول اساسی در اقتصاد کلان است. وقتی عرضه نقدینگی در اقتصاد افزایش می‌یابد، به این معنی است که مقدار بیشتری پول در دسترس مردم قرار دارد. این موضوع منجر می‌گردد که هزینه قرض پول یا نرخ بهره کاهش یابد. به عبارت دیگر، هنگامی که پول بیشتری در گردش باشد، افراد و کسب‌وکارها راحت‌تر می‌توانند وام بگیرند و تقاضا برای کالاها و خدمات افزایش می‌یابد.
اگر عرضه نقدینگی کاهش یابد و پول کمتری در دسترس باشد، نرخ بهره تمایل به صعود پیدا می‌کند. این زیاد شدن نرخ بهره به معنی بالا رفتن هزینه قرض گرفتن پول است و می‌تواند باعث کاهش تقاضا برای وام و کاهش مصرف و سرمایه‌گذاری شود. این مکانیزم به تنظیم فعالیت‌های اقتصادی کمک می‌کند و می‌تواند ابزار مفیدی برای مدیریت رشد اقتصادی و کنترل تورم باشد.
عرضه پول در ایران
برای اینکه پاسخ سوال حجم پول در گردش چیست را بهتر دریابیم، لازم است در مورد نکته مهم دیگری نیز صحبت کنیم. برای اندازه‌گیری نقدینگی در ایران، بانک مرکزی از دو روش اصلی استفاده می‌کند. اولین روش به تحلیل عوامل موثر بر عرضه نقدینگی می‌پردازد که شامل دارایی‌های خارجی و داخلی بانک‌ها و دولت است. در این روش، خالص دارایی‌های خارجی و داخلی به تفکیک بررسی میشود تا تصویر دقیقی از وضعیت نقدینگی بدست آید. دومین روش، اجزای تشکیل‌دهنده نقدینگی را بررسی می‌کند. این مورد به پولی که در دست مردم است و شپه‌پول یا انواع سپرده‌ها با سررسیدهای مختلف مربوط میشود.
تفاوت نقدینگی و پایه پولی
تفاوت میان نقدینگی و پایه پولی به ساختار و تاثیر این دو مفهوم در اقتصاد برمی‌گردد. پایه پولی شامل تمام اسکناس‌ها و مسکوکات در گردش و ذخایر بانکی موجود در بانک مرکزی است. حال به پاسخ این سوال که حجم پول در گردش چیست می‌رسیم. این پول شامل پول‌های در گردش جامعه میشود. این مقدار به طور مستقیم توسط بانک مرکزی کنترل و مدیریت میشود و به عنوان پایه‌ای برای سیستم بانکی عمل می‌کند. پایه پولی نمایانگر منابعی است که بانک‌ها برای اعطای وام و ایجاد پول جدید از آن استفاده می‌کنند.
نقدینگی به کل پول موجود در اقتصاد شامل اسکناس‌ها، مسکوکات، سپرده‌های دیداری و دیگر اشکال پولی مثل سپرده‌های قرض‌الحسنه و کوتاه‌مدت اشاره دارد. نقدینگی شامل پایه پولی و پول ایجاد شده توسط سیستم بانکی از طریق وام‌دهی و سپرده‌گذاری‌های متعدد است. نقدینگی نه تنها پایه پولی را در بر می‌گیرد، بلکه اثرات عملیات بانکی بر روی پول موجود در گردش را نیز شامل میشود.
مطالعه مقاله دلار بخریم یا طلا؟ پیشنهاد میشود.
ضریب فزاینده نقدینگی چیست؟
ضریب فزاینده نقدینگی، نسبت نقدینگی به پایه پولی است و نشان می‌دهد که چه مقدار نقدینگی می‌تواند از هر واحد پایه پولی ایجاد شود. به عبارت ساده‌تر، این ضریب میزان تاثیرپذیری نقدینگی از پایه پولی را اندازه‌گیری می‌کند. ضریب فزاینده نقدینگی نشان‌دهنده توانایی سیستم بانکی در تولید پول اضافی از پایه پولی است. کاهش ضریب فزاینده به معنای آن است که هر واحد پایه پولی قادر به تولید نقدینگی کمتری است. به عنوان مثال، اگر این ضریب کاهش یابد، نشان‌دهنده کاهش توانایی بانک‌ها در ایجاد پول جدید و افزایش نقدینگی است.
عوامل موثر بر عرضه پول چیست؟
عرضه پول تحت تاثیر چندین عامل اصلی قرار دارد که نقش مهمی را در تنظیم میزان پول در گردش در اقتصاد ایفا می‌کنند.
پایه پولی
اولین عامل، پایه پولی است که شامل پول نقد در دست مردم و ذخایر بانکی میشود و به طور مستقیم توسط بانک مرکزی مدیریت میشود. هر افزایش در پایه پولی می‌تواند منجر به افزایش قابل توجهی در میزان عرضه نقدینگی شود. این موضوع به ضریب فزاینده نقدینگی که نشان می‌دهد چگونه پول جدید به اقتصاد وارد میشود مربوط می‌گردد.
نسبت ذخیره به سپرده
دومین عامل، نسبت ذخیره به سپرده است. این نسبت نشان‌دهنده مقداری از سپرده‌های بانک‌هاست که باید به عنوان ذخیره قانونی در بانک مرکزی نگهداری شود. نسبت پایین‌تر به این معناست که بانک‌ها قادرند وام‌های بیشتری اعطا کنند و در نتیجه توانایی آن‌ها برای خلق پول و افزایش عرضه نقدینگی بیشتر خواهد بود.
نسبت پول نقد به سپرده
سومین عامل، نسبت پول نقد به سپرده است. این نسبت تعیین می‌کند که چه مقدار از پول مردم به صورت نقدی و چه مقدار به صورت سپرده‌های دیداری نزد بانک‌ها نگهداری میشود. هرچه نسبت پول نقد به سپرده کمتر باشد، پول بیشتری در بانک‌ها قرار دارد و بانک‌ها می‌توانند به میزان بیشتری وام دهند که به افزایش عرضه نقدینگی منجر میشود.
مطالعه مقاله سیاست های پولی انقباضی و انبساطی چیست؟ پیشنهاد میشود.
جمع بندی
عرضه پول تاثیر مستقیم و قابل توجهی بر اقتصاد و سرمایه‌گذاری دارد. افزایش عرضه نقدینگی می‌تواند به رشد تقاضا، افزایش تولید و ایجاد اشتغال کمک کند. اگر این افزایش کنترل نشود، ممکن است منجر به تورم شود و قدرت خرید مردم را کاهش دهد. این وضعیت می‌تواند به احتیاط سرمایه‌گذاران و کاهش تمایل آن‌ها به سرمایه‌گذاری منجر شود. بنابراین، بانک‌های مرکزی باید به دقت عرضه نقدینگی را مدیریت کنند تا تعادل بین رشد اقتصادی و کنترل تورم حفظ شود.
سوالات متداول مقاله عرضه پول چیست؟
- تفاوت حجم پول و نقدینگی چیست؟
نقدینگی به پول نقد و سپرده‌های جاری اشاره دارد. این در حالیست که حجم پول شامل پول نقد، سپرده‌های جاری، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت است.
- عرضه پول M0 چیست؟
عرضه نقدینگی M0 تنها شامل اسکناس و سکه‌های در گردش است و نسبت به M1 که شامل این موارد به همراه سپرده‌های دیداری است، مقدار کمتری را نشان می‌دهد.
