پایه پولی و نقدینگی دو مفهوم کلیدی در اقتصاد هستند که بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند؛ همچنین، دارای نقش مهمی در تعیین حجم پول در گردش می‌باشند. پایه پولی را می‌توان به عنوان هسته اصلی سیستم پولی در نظر گرفت که از طریق مکانیزم‌هایی مانند ضریب فزاینده بانک‌ها، به نقدینگی تبدیل می‌شود. لازم است که سرمایه‌گذاران و معامله‌گران، دانش خود را در زمینه شناخت مفاهیم مهم اقتصادی ارتقا دهند تا به راحتی فرق پایه پولی و نقدینگی و ارتباط آن‌ها را متوجه شوند.
در این مقاله، به بررسی عمیق رابطه نقدینگی و پایه پولی خواهیم پرداخت و به شما کمک خواهیم کرد تا درک بهتری از نحوه اثر گذاری تغییرات در پایه پولی بر اقتصاد، معاملات و زندگی روزمره خود داشته باشید. با کوینوورس همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در مورد تفاوت نقدینگی و پایه پولی و ارتباط آن‌ها کسب کنید.
تفاوت نقدینگی و پایه پولی
برای درک بهتر فرق پایه پولی و نقدینگی، لازم است که به صورت کامل با این دو مفهوم مهم آشنا شوید. نقدینگی شامل تمام دارایی‌هایی است که در یک اقتصاد در گردش می‌باشد و به سرعت و بدون هیچ محدودیتی قابل تبدیل به پول نقد هستند. درواقع این دارایی‌ها، همان پول و شبه پول است که افراد به صورت نقد یا سپرده قابل برداشت در بانک‌ها نگهداری می‌کنند.
- پول: در اقتصاد امروزی به عنوان یک وسیله مبادله، نقشی محوری ایفا می‌کند. این ابزار علاوه بر تسهیل معاملات، به عنوان واحد اندازه‌گیری ارزش کالاها و خدمات نیز عمل می‌نماید؛ به عبارت دیگر، به افراد امکان مقایسه ارزش نسبی کالاها و گرفتن تصمیمات آگاهانه‌تر در مورد خرید را می‌دهد. پول به عنوان یک ذخیره ارزش، امکان نگهداری سرمایه در بازه زمانی طولانی را فراهم می‌آورد. گفتنی است که پول شامل اسکناس، سکه و سپرده‌های بانکی است که به صورت نقد قابل برداشت باشند.
- شبه پول: به دارایی‌هایی گفته می‌شود که به راحتی می‌توان آن‌ها را به پول نقد تبدیل کرد. لازم به ذکر است که این دارایی‌ها همان پول نیستند؛ اما به خاطر قابلیت نقد شوندگی بالایی که دارند، به عنوان یک نوع پول در نظر گرفته می‌شوند. حساب‌های پس‌انداز با دوره‌های مختلف مانند کوتاه مدت، یک ساله و دوساله، نمونه‌هایی از شبه پول هستند.
به طور کلی، نقدینگی نشان دهنده میزان پولی است که در یک اقتصاد در دسترس می‌باشد و برای خرید کالاها و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ در مقابل، تمام پولی که در اقتصاد یک کشور وجود دارد و به طور مستقیم یا غیرمستقیم توسط بانک مرکزی کنترل می‌شود، به عنوان پایه پولی شناخته می‌شود. بهتر است بدانید که هر وقت شما پولی را از بانک برداشت یا در بانک سپرده گذاری می‌کنید، به طور مستقیم بر پایه پولی تأثیر می‌گذارید. شناخت جامع‌تر این مفاهیم، به شما کمک می‌کند تا بدانید که بانک مرکزی چگونه بر مقدار پول در گردش در اقتصاد تأثیر می‌گذارد.
ارتباط نقدینگی و پایه پولی
در این بخش به صورت ساده و شفاف، به ارتباط میان پایه پولی و نقدینگی می‌پردازیم.
فرض کنید که تمام پول نقدی موجود در کشور، همانند یک گنج بزرگ می‌باشد که در یک بانک نگهداری می‌شود. هنگامی که این بانک بخواهد از این پول استفاده کند، می‌تواند آن را به افراد دیگر قرض یا وام بدهد؛ اما اگر بانک تصمیم بگیرد که تمام پولی را که مردم به او سپرده‌اند را نگه دارد و وامی ندهد، مقدار پولی که در بانک است با مقدار پولی که مردم دارند برابر می‌شود.
جالب است بدانید که به دلیل ماهیت خلق پول در سیستم بانکی، میزان نقدینگی همیشه از پایه پولی بیشتر می‌باشد؛ علاوه بر این‌ها هرچه مقدار پایه پولی افزایش پیدا کند، نقدینگی نیز به طور مستقیم تحت تاثیر قرار می‌گیرد و افزایش می‌یابد. کاهش نسبت ذخیره به سپرده نیز، باعث می‌شود بانک‌ها توانایی بیشتری برای اعطای وام داشته باشند و در نتیجه با افزایش وام‌دهی، خلق پول و نقدینگی نیز بیشتر می‌شود؛ همچنین هنگامی که مردم ترجیح می‌دهند پول خود را به صورت سپرده بانکی نگهداری کنند، پایه پولی افزایش می‌یابد و باعث افزایش قدرت خلق پول بانک‌ها و رشد نقدینگی می‌شود.
نحوه محاسبه نقدینگی
نقدینگی یا مقدار پولی که در یک اقتصاد در گردش است، از مجموع پول نقدی که مردم در دست دارند و پولی که به صورت سپرده در بانک‌ها قرار داده‌اند تشکیل می‌شود. گفتنی است که هر چقدر پول نقد و سپرده‌های بانکی بیشتر باشد، نقدینگی هم بیشتر می‌شود. این مفهوم، نشان دهنده میزان پول در دسترس مردم و قدرت خرید آن‌ها برای تهیه کالاها و خدمات است. با استفاده از فرمول نقدینگی، می‌توانید میزان عرضه پول را بدست آورید.
C: نشان دهنده اسکناس و مسکوکات
D: نشان دهنده سپرده‌های دیداری
M: نشان دهنده عرضه پول
نحوه محاسبه پایه پولی
همان‌طور که می‌دانید، پایه پولی مجموع پول نقد در دست مردم و ذخایر بانک‌ها می‌باشد و نشان می‌دهد که بانک مرکزی چه مقدار پول در اقتصاد تزریق کرده است. برای بدست آوردن این مقدار، از فرمول پایه پولی زیر استفاده می‌شود.
C: نشان دهنده اسکناس و مسکوکات
R: نشان دهنده ذخایر بانکی
B: نشان دهنده پایه پولی
تاثیر رشد پایه پولی بر نقدینگی
رشد پایه پولی به معنای افزایش حجم پول در دسترس در اقتصاد است. این اتفاق به این دلیل رخ می‌دهد که بانک‌ها با استفاده از این پول‌ها، وام‌های بیشتری اعطا می‌کنند و در نتیجه، پول بیشتری در اقتصاد به جریان می‌افتد. جالب است بدانید که افزایش یک ریالی پایه پولی، موجب افزایش بیش از یک ریالی حجم پول در اقتصاد می‌شود؛ بنابراین به این نسبت افزایش، ضریب فزاینده پولی گفته می‌شود. افزایش نقدینگی ناشی از افزایش پایه پولی، به طور مستقیم بر قدرت خرید مردم و تقاضا برای کالاها و خدمات تأثیر می‌گذارد؛ سپس افزایش تقاضا بدون افزایش متناسب تولید، به تورم منجر می‌شود و تورم بالا قدرت خرید مردم را کاهش داده و مشکلات اقتصادی ایجاد می‌کند. توجه داشته باشید که رابطه بین پایه پولی، نقدینگی و تورم بسیار نزدیک است و شناخت آن‌ها برای هر سرمایه‌گذاری ضروری است. با آگاهی از این مفاهیم اقتصادی، می‌توانید تصمیمات بهتری بگیرید و ریسک‌های خود را در انجام معاملات و سرمایه‌گذاری کاهش دهید. پیشنهاد می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر در حوزه سرمایه و اقتصاد، از مطالب آموزشی جامع کوینوورس استفاده کنید.
فرمول محاسبه تاثیر افزایش پایه پولی بر نقدینگی
می‌دانید که پایه پولی و نقدینگی، با یکدیگر ارتباط مستقیمی دارند و رشد پایه پولی می‌تواند تاثیر چشمگیری بر نقدینگی داشته باشد. اگر قصد دارید که این میزان تأثیرات را محاسبه نمایید، می‌توانید از فرمول زیر استفاده کنید.
- ابتدا میزان نقدینگی (M) و پایه پولی (B) را با کمک فرمول‌های زیر، محاسبه کنید.
C+D=M
C+R=B
- سپس برای بدست آوردن نسبت پول نقد به سپرده (CR) و نسبت سپرده به ذخیره (RR)، آیتم‌های (C) و (D) و (R) دو فرمول‌های بالا را بر سپرده دیداری (D) تقسیم کنید. لازم به ذکر است که (C÷D) نشان دهنده نسبت پول نقد به سپرده و (R÷D) نشان دهنده نسبت سپرده به ذخیره می‌باشد.
(R÷D)+(C÷D)/(D÷D)+(C÷D)
- در نهایت، پاسخ‌ها را در فرمول زیر جای گذاری کنید و میزان تأثیرات پایه پولی و نقدینگی را محاسبه نمایید.
لازم است بدانید که نسبت ذخیره به سپرده، سهمی از سپرده‌های بانکی می‌باشد که بانک‌ها مکلف به نگهداری آن هستند. این نسبت، نقش مهمی در خلق پول توسط بانک‌ها دارد. نسبت پول نقد به سپرده نیز، نشان می‌دهد که مردم ترجیح می‌دهند چه مقدار از پول خود را به صورت نقد نگه دارند و چه مقدار را در بانک‌ها سپرده گذاری کنند. این نسبت، بر میزان نقدینگی در اقتصاد تأثیر بسزایی دارد. با در نظر گرفتن این مفاهیم، می‌توانید به تحلیل دقیق‌تری از ارتباط و تفاوت نقدینگی و پایه پولی دست پیدا کنید.
ضریب فزاینده پولی چیست؟
ضریب فزاینده پولی در واقع نشان می‌دهد که هر واحد از پایه پولی، چند واحد نقدینگی در اقتصاد ایجاد می‌کند؛ به عبارت دیگر، این ضریب می‌گوید که پول اولیه‌ای که توسط بانک مرکزی وارد سیستم می‌شود، چند برابر می‌شود تا به صورت نقدینگی در دست مردم قرار گیرد. شایان توجه است که هر ریالی که به پایه پولی اضافه می‌شود، می‌تواند چندین برابر بیشتر نقدینگی در اقتصاد ایجاد کند و این فرآیند به این معنی است که با افزایش اندکی در پایه پولی، حجم قابل توجهی پول در بازار جریان پیدا می‌کند. رابطه بین نقدینگی و پایه پولی را می‌توان با استفاده از ضریب فزاینده پولی (m) نشان داد.
ضریب فزاینده نقدینگی چیست؟
ضریب فزاینده نقدینگی در اقتصاد نشان می‌دهد که هر واحد پولی که بانک مرکزی وارد سیستم می‌کند، چند برابر آن توسط بانک‌ها به صورت وام و اعتبار خلق می‌شود. این ضریب با فرمول زیر بدست می‌آید.
در ایران، این ضریب در سال‌های اخیر به طور متوسط بین ۷ تا ۸ بوده است؛ به عبارت دیگر هر ۱۰۰ تومانی که بانک مرکزی وارد بازار می‌کند، حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ تومان پول جدید توسط بانک‌ها ایجاد می‌شود.
نحوه کنترل عرضه پول یا نقدینگی توسط بانک مرکزی
بانک مرکزی با ابزارهایی که در اختیار دارد، تلاش می‌کند حجم پول در اقتصاد را کنترل کند. یکی از مهم‌ترین این ابزارها، تعیین پایه پولی است؛ همچنین این بانک با تنظیم نسبت ذخیره قانونی می‌تواند به طور مستقیم بر میزان پولی که بانک‌ها می‌توانند خلق کنند، تأثیر بگذارد. توجه داشته باشید که هرچه این نسبت بیشتر باشد، قدرت بانک‌ها برای ایجاد پول جدید کمتر می‌شود و در نتیجه، حجم کلی پول در اقتصاد کاهش می‌یابد. بانک مرکزی از روش‌های دیگری مثل عملیات بازار باز و تغییر نرخ تنزیل نیز برای کنترل حجم پول استفاده می‌کند.
ذخیره بانکی چیست؟
بانک‌ها به عنوان واسطه‌ای بین سپرده گذاران و وام گیرندگان عمل می‌کنند. هنگامی که پولی را در بانک می‌گذارید، بانک بخشی از آن را به عنوان ذخیره نزد خود نگه می‌دارد و بخشی دیگر را به افراد و کسب‌وکارهایی که نیاز به وام دارند، قرض می‌دهد. این ذخیره به صورت فیزیکی در گاوصندوق بانک و به صورت الکترونیکی در حساب بانک مرکزی نگهداری می‌شود. در زندگی روزمره، بسیاری از افراد عادت دارند بخشی از پول خود را در بانک بگذارند که این پول‌ها در بانک، به عنوان سپرده محسوب می‌شوند. بانک‌ها هم با توجه به قوانین مشخص، اجازه دارند تا بخشی از این سپرده‌ها را به دیگران وام بدهند و با این فرآیند به چرخه اقتصادی کمک کنند؛ اما برای اینکه همیشه بتوانند به درخواست سپرده گذاران جهت برداشت پول پاسخ دهند، می‌بایست مقداری پول را به عنوان ذخیره نزد خود نگه دارند.
نمودار نرخ رشد نقدینگی و پایه پولی در ایران ۱۴۰۳
نموداری که مشاهده می‌کنید، تغییرات نرخ رشد نقدینگی و پایه پولی را طی یک دوره زمانی مشخص در ایران نشان می‌دهد و با تحلیل آن، رابطه میان پایه پولی و نقدینگی را بهتر متوجه می‌شوید. در این نمودار، هر دو شاخص روند کاهشی دارند و سرعت افزایش پول در گردش و حجم پول پایه در اقتصاد کاهش یافته‌اند. کاهش نرخ رشد نقدینگی، می‌تواند نشانه‌ای از سیاست‌های بانک مرکزی برای کنترل تورم باشد؛ همچنین، کاهش همزمان نرخ رشد پایه پولی نشان می‌دهد که این بانک تلاش کرده است تا با کاهش حجم پول پایه، بر رشد نقدینگی اثر بگذارد.
سخن پایانی
در این مقاله کوینوورس، به بررسی تفاوت نقدینگی و پایه پولی و ارتباط تنگاتنگ آن‌ها پرداختیم. نقدینگی مجموع پول و شبه پول‌هایی است که مردم در دست دارند و به آن‌ها قدرت خرید می‌دهد؛ اما پایه پولی، مجموع پول نقد و ذخایر قانونی است که بانک مرکزی در اختیار سیستم بانکی قرار می‌دهد تا به نقدینگی تبدیل شوند. شایان توجه است که درک فرق پایه پولی و نقدینگی، برای فهم مکانیزم کنترل عرضه پول توسط بانک مرکزی بسیار مهم است. تغییرات در پایه پولی به واسطه ضریب فزاینده، بر نقدینگی تاثیر چشمگیری می‌گذارد و می‌تواند به افزایش یا کاهش آن منجر شود؛ همچنین عواملی مانند نرخ ذخیره قانونی و تصمیمات بانک‌ها و مردم در سپرده گذاری، بر ارتباط میان آن‌ها مؤثر هستند. بانک مرکزی با ابزارهایی مانند عملیات بازار باز و تغییر نرخ ذخیره قانونی نیز، می‌تواند بر پایه پولی و عرضه پول در اقتصاد تاثیر بگذارد. توجه داشته باشید که آشنایی با این مفاهیم، به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید سیاست‌های پولی دولت‌ها را درک کنید و اثرات آن‌ها بر اقتصاد را تحلیل نمایید.
