اوراق قرضه چیست که معامله‌گران حرفه ای در جهان همیشه یک قسمت از پورتفوی‌شان را به خرید آن اختصاص میدهند؟ آیا خرید اوراق قرضه دولتی و یا دیگر مدل‌های آن سودآور است؟ همانطور که مطلع هستید بازارهای مالی اشاره به هر نوع بازاری دارد که در آن داد‌‌و‌ستد مالی صورت می‌گیرد. برخی از این بازارها عبارتند از: بازار سهام، بازار فارکس، بازار ارزهای دیجیتال، بازار مشتقات، بازار اوراق قرضه و غیره که در ادامه درباره سرمایه‌گذاری در آن با شما صحبت خواهیم کرد.
بازار اوراق قرضه چیست؟
بازار اوراق قرضه که نامهای دیگر آن بازار درآمدهای ثابت، بازار اعتبار، بازار بدهی یا قرض میباشد، بازاری است که سرمایه‌گذاران در آن اوراقی که توسط دولت ها و یا دیگر موسسات مالی منتشر میشود را معامله میکنند.
به صورت عمومی، دولت ها با انتشار اوراق قرضه سرمایه‌هایشان را افزایش میدهند تا بتوانند به پروژه های در دست اقدامشان بپردازند. موسسات مالی هم به همین منظور دست به چاپ اوراق قرضه می‌‌زنند تا بتوانند کسب و کارهای خود را توسعه دهند و یا پروژه های موجودشان را حفظ کنند.
اوراق قرضه یا در مارکت های اولیه صادر می‌شوند و یا بازارهای ثانویه.
در مارکت اولیه این اوراق برای اولین بار منتشر می‌شوند و اصطلاحا به آنها انتشار جدید نیز گفته میشود. در مارکت اولیه تمام مبادلات مستقیما و بدون واسطه بین صادرکننده اوراق و خریدار اوراق صورت می‌گیرد. ضمنا همانطور که اشاره شد این اوراق قبلا هیچ کجای دیگر منتشر نشده است.
ولی در مارکت ثانویه اینطور نیست.
در این بازار، دارایی‌هایی که قبلا در مارکت اولیه خرید و فروش شده در تاریخ‌های دیرتری معامله می‌شوند. سرمایه‌گذاران در مارکت ثانویه میتوانند این اوراق را از بروکرها که نقش واسطه را بین خریدار و فروشنده بازی میکنند تهیه کنند. این اوراق در غالب صندوق‌های بازنشستگی، صندوق سرمایه‌گذاری مشترک و سیاستهای بیمه عمر ارائه می‌شوند.
جالب است بدانید بازار اوراق قرضه از بازار سهام یا همان استاک مارکت بزرگتر است؛ بر اساس گزارش انجمن صنعت اوراق بهادار و بازارهای مالی (SIFMA)، ارزش بازار اوراق قرضه جهانی در پایان سال 2021 به 126.9 تریلیون دلار رسید، در حالی که ارزش بازار سهام جهانی 124.4 تریلیون دلار بود.
این فاصله و گپ قیمتی در زمان‌هایی که بازار سهام خرسی و قرمز است، بیشتر هم میشود.
اگر قصد سرمایه‌گذاری در بازار اوراق قرضه را دارید، گزینه های مختلفی از جمله اوراق قرضه شرکتی، اوراق قرضه شهرداری، اوراق قرضه خزانه‌داری، اوراق قرضه رهنی و غیره وجود دارد که در قسمت‌های بعدی این مقاله درباره آنها توضیح بیشتری خواهیم داد.
آیا بازار اوراق قرضه برای سرمایه‌گذاری مناسب است؟
درست مثل هر سرمایه‌گذاری دیگری باید بازگشت مورد انتظار سود را نسبت به ریسک آن در نظر گرفت. به طبع، هرچه توان ریسک‌کردن شما به عنوان یک سرمایه‌گذار در معامله‌ای بیشتر باشد، به همان نسبت درصد سود و زیانتان نیز بالاتر یا پایین‌تر می رود.
اصطلاحا هر چقدر پول بدهید همان اندازه آش خواهید خورد. البته باید در نظر داشته باشید که اوراق قرضه به درد نخوری هم وجود دارند که سود بیشتری به شما پرداخت میکنند ولی ریسک بسیار بالاتری دارند. در مقابل اوراقی که وزارت خزانه داری امریکا صادر می کند، بازده کمتر ولی ریسکی نزدیک به صفر دارد.
در کل باید گفت که سرمایه‌گذاری در بازار اوراق قرضه یکی از امن ترین سرمایه‌گذاری ها ولی با بازده کمتری میباشد. این نوع سرمایه‌گذاری مناسب کسانی است که افراد محافظه‌کار‌تری هستند و فقط در جاهایی که ریسک نزدیک به صفر دارد سرمایه‌گذاری می کنند.
نحوه قیمت‌گذاری اوراق قرضه
برخلاف بازار سهام، اوراق قرضه معمولاً در بورسی مانند بورس نیویورک معامله نمی شود. در عوض، اوراق قرضه معمولاً از طریق کارگزاری‌ها یا دلالان و به صورت خارج از بورس یا همان Over the Counter (OTC) خرید و فروش می‌شوند.
این مساله تا حدی به این دلیل است که اوراق قرضه دارای طیف وسیعی از سررسید، کوپن و رتبه‌بندی‌های اعتباری است که بازار اوراق قرضه را پیچیده‌تر از بازار سهام میکند که در آن بیشتر شرکتها تمایل دارند فقط یک دسته از سهام‌ها را در دسترس عموم مردم قرار دهند.
در کل اوراق قرضه اساساً بر اساس دو فاکتور مهم قیمت‌گذاری می شود: 1- نرخ بهره، که تعیین می کند اوراق قرضه موجود چگونه با اوراق قرضه جدید مقایسه میشود و 2- اعتبار وام گیرنده.
به طور کلی اگر سرمایه‌گذاران نگران ورشکستگی وام‌گیرنده باشند، قیمت اوراق، به ویژه اوراق قرضه شرکتی، می‌تواند کاهش یابد.
انواع اوراق قرضه
اوراق قرضه بسته به اینکه توسط دولت یا موسسات صادر شود انواع متفاوتی دارد. در ادامه ما برخی از مهمترین انواع اوراق قرضه را برای شما توضیح می‌دهیم.
1- اوراق قرضه موسسات corporation
در این نوع مارکت، شرکتها برای تامین مالی پروژه‌های موجود خود، گسترش خطوط تولید یا افتتاح امکانات جدید تولید، اوراق قرضه چاپ میکنند. اوراق قرضه موسسه ای، معمولا در زمره دارایی‌های اوراق بلند مدت با سررسید حداقل یک ساله قرار می‌گیرند.
یادتان باشد بازدهی اوراق قرضه شرکتی نسبت به سایر انواع اوراق قرضه بیشتر است، اگرچه این بازدهی می‌تواند از شرکتی به شرکت دیگر بسته به رتبه اعتباری و چشم انداز تجاری فعلی متفاوت باشد.
2- اوراق قرضه دولتی
اوراق قرضه دولتی اوراق قرضه‌ای است که توسط دولت برای تأمین هزینه های دولتی منتشر میشود. به عنوان مثال، در ایالات متحده امریکا، اوراق قرضه خزانه‌داری رایج‌ترین نمونه یک اوراق قرضه دولتی است.
یادتان باشد این نوع اوراق قرضه تا بدین لحظه، امن ترین اوراق قرضه در جهان محسوب میشود؛ چرا که توسط دولت ایالات متحده حمایت میشود.
اوراق قرضه دولتی یا ملی، خریداران را وسوسه میکند تا همان ارزش اسمی یا Face Value را که روی سند اوراق نوشته شده و سررسید مشخصی دارد بپردازند.
این نوع ویژگی، اوراق قرضه دولتی را برای سرمایه گذاران محافظه‌کار جذاب‌تر می کند. زیرا بدهی‌های ملی توسط دولتی که از شهروندانش مالیات می‌گیرد یا برای هزینه‌هایش پول چاپ میکند، حمایت میشود. در کل این نوع اوراق قرضه، کم ریسک ترین اوراق نیز میباشد.
این اوراق در امریکا، Treasuries یا خزانه‌داری نام دارد و امروزه به هر طریق، فعال ترین و دارای بیشترین نقدینگی میباشد. اوراق قرضه خزانه داری کوتاه مدت یا همان T-Bill، اوراق قرضه کوتاه مدت خزانه‌داری دولت امریکا است که توسط وزارت خزانه‌داری با سررسید یک ساله یا کمتر منتشر میشود.
اوراق قرضه میان مدت یا T-note، یکی دیگر از انواع اوراق قرضه قابل فروش دولت امریکا است که نرخ بهره ثابتی دارد و سررسید آن بین یک تا ده سال است.
سومین نوع آن، اوراق قرضه بلند مدت یا همان T-bond است که یکی دیگر از انواع اوراق قرضه دولت فدرال ایالات متحده با سررسید بالای بیست ساله میباشد.
3- اوراق قرضه شهرداری‌ها
Municipal bonds یا کوتاه تر شده آن “muni bonds” اوراق قرضه شهرداری‌ها است که معمولا توسط ایالات، شهرها، مناطق خاص، مناطق عمومی، مدارس، فرودگاهها یا بنادر عمومی و یا دیگر مناطق تحت سیطره دولت که به دنبال جمع‌آوری پول برای پروژه های متنوع هستند، منتشر میشود.
این اوراق در سطح فدرال ها، شامل مالیات نمی‌‌شوند و همچنین می توانند در ایالت‌ها یا سطوح مالیاتی عمومی، معاف از مالیات بشوند. این اوراق مناسب سرمایه‌گذاران آگاه به مالیات است و همین فاکتورها آنها را برای سرمایه‌گذاری جذاب‌تر میکند.
ضمنا این اوراق دو نوع هستند: 1- اوراق تعهد بخش عمومی (general obligation bond or GO)2- اوراق درآمدی (revenue bond).
اوراق قرضه شهرداری ریسک بیشتری نسبت به اوراق قرضه دولتی دارد اما امن‌تر از اوراق قرضه شرکتی میباشد.
4- اوراق قرضه با پشتوانه وام مسکن MBS
این نوع اوراق توسط وام‌های مسکن جمع‌آوری شده از املاک مسکن منتشر میشود که به وسیله وثیقه های خاص گرو گرفته شده است.
کسانی که این نوع اوراق را خریداری میکنند در حقیقت در حال پرداخت وام و پول به خریداران مسکن می‌باشند. به طور عمومی، سود این نوع اوراق، ماهانه، سه ماهه و شش ماهه میباشد.
در واقع اوراق قرضه با پشتوانه وام مسکن به سرمایه‌گذاران با درآمد ثابت اجازه میدهد تا در بازار املاک و مستغلات سرمایه‌گذاری کنند.
بد نیست بدانید با وجود بحران های مالی، اوراق قرضه با پشتوانه وام مسکن از لحاظ تاریخی یک سرمایه‌گذاری مطمئن بوده است.
این نوع اوراق می‌تواند فرصتی برای سرمایه‌گذاران اوراق قرضه باشد که به دنبال درآمد با بازده بالاتر هستند. به عنوان مثال، نرخ بهره برای وام های مسکن 30 ساله با نرخ ثابت در اواخر سال 2022 حدود 7 درصد بوده است!
اگر شما یک سرمایه گذار از نوع درآمد ثابت هستید که امیدوار است بازدهی بالایی داشته باشد، اوراق قرضه بازارهای نوظهور بهترین مکان برای جستجو هستند.
5- اوراق قرضه مارکت‌های نوظهور
اوراق قرضه بازارهای نوظهور، توسط دولت‌ها و کمپانی‌های واقع در مارکت‌های نوظهور چاپ می شود. این نوع اوراق فرصت‌های سرمایه‌گذاری پر سودتر وعالی‌تری ارائه میدهند ولی به همان نسبت دارای ریسک بالاتری نسبت به اوراق قرضه داخلی و اوراق کشورهای توسعه‌یافته تر هستند.
محاسن و معایب بازار اوراق قرضه
اگر امروز شما نزد شرکتهای مشاوره مالی در امور سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی بروید، اکثر آنها سبدی متنوع را به شما پیشنهاد میدهند که حتما قسمتی از آن به بازار اوراق قرضه تخصیص داده میشود.
خوشبختانه بازار اوراق قرضه بازار متنوعی است و دارای نقدینگی بالاتر و نوسانات کمتری نسبت به سهام‌ها است. ولی به همان نسبت در طول زمان بازگشت سود کمتری دارد و شامل مسائل اعتباری و انقضای قبل از تاریخ سررسید و ریسک‌های نرخهای بهره نیز میشود.
در کل سرمایه‌گذاری افراطی روی اوراق قرضه برای افق های دراز مدت، غیرمنطقی به نظر می‌رسد.
محاسن سرمایه‌گذاری در مارکت اوراق قرضه
اگر شخصیت و تیپ سرمایه‌گذاری شما از نوع محافظه‌کارانه و اصطلاحا ریسک‌گریز است، خرید و سرمایه‌گذاری در بازار اوراق قرضه بهترین گزینه برای شما میباشد. دلیل این مساله این است که بازار اوراق قرضه نسبت به سهام‌ها دارای ریسک و نوسان کمتری است.
فاکتور مهم دوم که سرمایه‌گذاری روی اوراق قرضه را جذاب‌تر کرده، نقدینگی بسیار بالای این مارکت است (مخصوصا اگر از دولت و یا موسسه مالی معتبری خریداری کرده باشید).
همانطور که می دانید نقدینگی بالا باعث میشود شما هر زمان قصد خرید یا فروش اوراقتان را داشته باشید، سریعا و بدون معطلی این کار را انجام دهید.
همان گونه که در قسمت انواع اوراق قرضه مشاهده کردید، حسن بعدی بازار اوراق قرضه همین تنوع بسیار بالای در نوع، فرد و مکان صادرکننده آن است.
یکی دیگر از مزایای سرمایه‌گذاری روی اوراق قرضه، مربوط به زمان‌هایی است که بانک مرکزی امریکا در حال بالا بردن نرخهای بهره است. این مساله باعث افزایش بازدهی اوراق قرضه میشود که در انتها سود آن در جیب خریدارن اوراق قرضه میرود.
آخرین ویژگی اوراق قرضه این است که دارندگان اوراق قرضه در زمان های ورشکستگی نسبت به سهام داران وضعیت بهتری دارند.
معایب سرمایه گذاری در مارکت اوراق قرضه
از آنجا که اوراق قرضه یک “سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت” محسوب میشود که ریسک کمتری نسبت به دیگر بازارها دارد، سود آن نیز به همان نسبت کمتر است. دومین ایرادی که می توان از اوراق قرضه گرفت این است که بر خلاف سهام‌ها پتانسیل صعودی آنها محدود است.
دلیل علمی و عملی آن نیز باز به نوع این گونه سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت بر می‌گردد. به عنوان مثال، در زمان‌هایی که بازار سهام صعودی میشود شما می‌توانید سودهای بسیار عالی و باورنکردنی از بازار دریافت کنید که در بازار اوراق قرضه از این سودها خبری نیست!
یکی دیگر از معایب بازار اوراق قرضه این است که اگر ندانید از چه شخص یا ارگانی خریداری می‌‌کنید، به دلیل کمبود نقدینگی این اوراق تا مدت‌‌ها روی دست شما باد میکند.
در آخر یادتان باشد در زمان‌هایی که نرخ بازدهی اوراق قرضه یا به عنوان مثال همان US10Y افزایش پیدا میکند، اوراق قرضه شما بی‌ارزش میشود.
در حقیقت قیمت اوراق قرضه با نرخ بازده اوراق یک رابطه منفی، وارونه یا معکوس دارد؛ این مساله بدین معنی است که با افزایش قیمت اوراق، نرخ بازده آن کاهش و با کاهش قیمت اوراق، نرخ بازده اوراق افزایش پیدا میکند.
اوراق قرضه بهتر است یا سهام؟
بازار سهام و اوراق قرضه، دو مارکت متفاوت برای کسب درآمد و ثروت اندوزی هستند؛ در حقیقت هر دو این بازارها فرصت‌های معاملاتی سودآوری به تمام افراد درگیر در آنها ولی با مقادیر متفاوت میدهند.
نکته جالب این است که برخی اصطلاحات و واژه‌ها نیز در این دو مارکت با هم فرق دارند؛ مثلا در بازار سهام به سود سهم Dividends و در بازار اوراق قرضه به آن کوپن Coupons گفته میشود.
در حقیقت اوراق قرضه یک نوع تامین بودجه مالی از محل استقراض است، در حالی که سهام ها یک نوع تامین منابع مالی مبتنی بر سهام یا ایجاد سرمایه از طریق فروش سهام هستند.
اوراق قرضه نوعی اعتبار است که در آن ناشر اوراق قرضه باید اصل وجه مالک اوراق قرضه به اضافه سود اضافی آن را به صاحب اوراق بازپرداخت کند.
این در حالی است که بازار سهام اصل سرمایه را به سهامداران خود بر نمی‌گرداند.
یا به عنوان مثال، برخی از سهام‌ها به سهامداران خود سود سهم نیز پرداخت میکنند اما قیمت یک سهام به طور کلی بسیار بی‌ثبات تر از اوراق قرضه است. در نتیجه، سرمایه گذاران سهام معمولا بیشتر سود خود را از افزایش قیمت‌ها به جای سود سهام دریافت میکنند.
در ضمن بد نیست بدانید بازار سهام و اوراق قرضه هر دو توسط نوسانات نرخ بهره روی همدیگر تاثیر می‌گذارند.
به عنوان مثال، با افزایش نرخهای بهره بازار اوراق قرضه گرم‌تر و جذاب‌تر میشود چرا که سرمایه‌ها از بازار سهام خارج شده و به سمت مارکت اوراق قرضه سرازیر میشود.
برعکس این قضیه نیز صادق است؛ یعنی زمان‌هایی که نرخهای بهره کاهش پیدا می کند پول‌ها همگی از بازار اوراق به سمت استاک مارکت حرکت می کند.
به طور کلی، سهام‌ها ریسک بیشتری نسبت به اوراق قرضه دارند و دارای نوسانات و بالا و پایین‌های بیشتری نسبت به اوراق قرضه هستند در نتیجه، استاک مارکت سرمایه‌گذاران ریسک پذیرتری را به خود جذب می کند.
اوراق قرضه نیز به دلیل حمایت‌های قانونی و تضمین‌هایشان معمولاً ریسک کمتری نسبت به سهام‌ها و در نتیجه بازده مورد انتظار کمتری نیز نسبت به آنها دارند.
در کل نکته مشترک هردو این مارکت ها؛ چه اوراق قرضه و چه سهام ها، این است که بازارهایی فعال با نقدینگی بالایی هستند.
بیمه اوراق قرضه چیست؟
فارغ از اینکه سرمایه‌گذاری در بازار اوراق قرضه یک سرمایه‌گذاری امن محسوب میشود و مناسب افراد محافظه کار است، ولی شما این امکان را دارید تا اوراق قرضه خودتان را بیمه کنید.
بیمه اوراق قرضه یک نوع بیمه است که خریدار اوراق قرضه هزینه آن را پرداخت میکند. این بیمه تضمین سود شما در سررسید و پرداخت اصل سرمایه شما را در زمانهای بحران و عدم پرداخت ضمانت میکند.
منتشرکنندگان اوراق قرضه این نوع بیمه را خریداری میکنند که رتبه اعتباری خود را افزایش دهند تا میزان سودی را که باید پرداخت کنند کاهش دهند و اوراق قرضه را برای سرمایه‌گذاران بالقوه جذاب‌تر کنند.
رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره
اگر معامله گر بازار فارکس باشید، به اهمیت نرخهای بهره در اقتصاد کلان کاملا واقف هستید. در حقیقت نرخ بهره مبلغی است که قرض دهنده از قرض گیرنده کسر میکند. از نقطه نظر فاندامنتالی یکی از خبرهای بسیار مهم با شدت تاثیر بالا، اخبار مربوط به نرخ بهره است.
سرمایه گذاران بازار اوراق قرضه هم مثل خیلی از معامله‌گران دیگر سعی دارند تا نهایت سود را از سرمایه گذاری‌شان ببرند. برای رسیدن به این مهم، آنها باید مدام چشمشان به نوسانات هزینه‌های قرض گرفتنشان باشد.
به عنوان مثال در بازار فارکس، افزایش یا کاهش نرخهای بهره باعث قوی‌تر یا ضعیف‌تر شدن ارز کشور مورد نظر میشود. حال باید دید این افزایش یا کاهش نرخ بهره چه تاثیری در مارکت اوراق قرضه دارد.
اوراق قرضه و نرخهای بهره یک ارتباط معکوس با هم دارند. یعنی با بالا رفتن نرخ بهره، قیمت اوراق قرضه کاهش پیدا میکند و بالعکس.
این مسئله یک توجیه منطقی هم دارد؛ زمانیکه هزینه قرض گرفتن بالا میرود یا اصطلاحا به صرفه نیست (منظور نرخهای بهره افزایش می‌یابد)، قیمت اوراق قرضه معمولا کاهش پیدا میکند.
بازده اوراق قرضه چیست؟
بازده اوراق قرضه یا همان Bond Yields، سودی است که سرمایه‌گذار هر سال و در زمان موعد سررسیدش انتظار دارد روی اوراق قرضه دریافت کند.
در واقع بازده اوراق همان بازگشت سرمایه‌ای است که یک سرمایه‌گذار انتظار دارد در ازای سرمایه‌گذاری‌اش دریافت کند.
همان گونه که متوجه شدید اوراق قرضه در حقیقت یک نوع وام است که خریداران آن به صادرکنندگان اوراق پرداخت میکنند.
سرمایه‌گذاران این نوع معاملات نیز سود آن را طی سال و ارزش اسمی یا مبلغ پرداختی که در زمان خرید پرداخت کرده‌اند را در انتها و در زمان موعد سررسید دریافت میکنند.
در انتها یادتان باشد که سرمایه‌گذاران میتوانند اوراق قرضه را یا با قیمتی بیشتر از ارزش اسمی آن که به آن Premium گفته میشود خریداری کنند و یا کمتر از ارزش اسمی و با تخفیف خریداری کنند.
در هر صورت معامله‌گران هر روشی را که انتخاب کنند به آنها سود تعلق می‌گیرد.
رابطه بازده اوراق قرضه و قیمت آن
همان گونه که اوراق قرضه با نرخ بهره یا Interest Rate یک رابطه وارونه دارد با بازده خودش (Yields) هم رابطه معکوس و منفی دارد.
نکته قابل توجه ارتباط وارونه قیمت اوراق قرضه و بازده آن است. بازده اوراق قرضه و قیمت آن با هم ارتباط معکوس دارند. هر زمان که قیمت اوراق قرضه افزایش می‌یابد، بازده آن کاهش پیدا میکند و بالعکس؛ در انتها یادتان باشد:
زمان‌هایی که فدرال رزرو نرخ وجوه فدرال یا همان نرخ بهره (Interest Rate) را افزایش میدهد، قیمت اوراق قرضه کاهش می‌یابد و بازده اوراق افزایش پیدا میکند.
نتیجه‌گیری
سرمایه‌گذاری در بازار اوراق قرضه یکی از امن‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها در بازارهای مالی است که البته به تیپ شخصیتی معامله‌گران بستگی دارد.
در حقیقت اوراق قرضه یک ابزار یا سرمایه‌گذاری از نوع درآمد ثابت است که در آن افراد برای مدتی با نرخ بهره معینی به دولت یا شرکتها وام میدهند.
اوراق قرضه توسط شرکت ها، شهرداری ها، ایالات و دولت های مستقل برای تامین مالی پروژه ها و عملیات‌‌ها استفاده میشود.
آن ارگان مربوطه نیز در این نوع سرمایه‌گذاری علاوه بر ارزش اسمی اصلی اوراق، به افراد سود هم پرداخت میکند.
